साहित्य संगीत कला विहीन: साक्षात पशु: पुच्छ:विषाण हीन ।
तृणम न: खाध्नापि तद भागदेयं परम पशुनाम ।
જે વ્યક્તિને સાહિત્ય અથવા સંગીત અથવા તો કલામાં રસ નથી તે પશુ સમાન છે. પશુઓનું સદભાગ્ય છે કે તે પરમ પશુ સમાન હોવા છતાં તેનો ચારો નથી ચરી જતા (અપવાદ – આજના રાજકારણીઓ, ઉદાહરણ – લાલુપ્રસાદ યાદવ)
હવે જીવના તથા જગતના સ્વરૂપને કહે છે:
જીવો ધીસ્થશ્ચિદાભાસો જગત્સ્યાદ્ભૂતભૌતિકમ |
અનાદિકાલમારભ્ય મોક્ષાત્પૂર્વમિદં દ્વયમ || ૩૬ ||
શ્લોકાર્થ:
બુદ્ધિમાં રહેલો ચિદાભાસ જીવ છે, ને ભૂત ભૌતિક જગત છે. અનાદિકાલથી માંડીને મોક્ષની પૂર્વે આ બંને છે.
ટીકા:
બુદ્ધિમાં પડેલું ચેતનનું પ્રતિબિંબ તે અવિદ્યાએ કલ્પેલો જીવ છે, અને આકાશાદિ પાંચ ભૂતો તથા એ ભૂતોમાંથી ઉપજેલાં પ્રાણીઓનાં શરીરો તથા જડ પદાર્થો એ જગત છે. આમાં જીવ ભોક્તા છે, ને જગત ભોગ્ય છે. આ બંને અખંડ બ્રહ્મમાં અવિદ્યાવડે કલ્પિત છે. અનાદિ કાલથી માંડીને અવિદ્યાની નિવૃત્તિરૂપ મોક્ષની પૂર્વે આ જીવ ને જગત પ્રતીત થયા કરે છે, બાધ પામતાં નથી.
નોંધ:
કોઈ પ્રતમાં ૩૬-૩૭ શ્લોક નીચે પ્રમાણે જોવામાં આવે છે:
જીવો ધીસ્થશ્ચિદાભાસો ભવેદ્ભોક્તા હિ કર્મકૃત |
ભોગ્યરુપમિદં સર્વં, જગત્સ્યાદ્ભૂતભૌતિકમ || ૩૬ ||
અનાદિકાલમારભ્ય, મોક્ષાર્પૂર્વમિદં દ્વયમ |
વ્યવહારે સ્થિતં તસ્માદુભયં વ્યાવહારિકમ || ૩૭ ||
બુદ્ધિમાં રહેલો ચિદાભાસ જીવ છે, તે કર્મ કરનારો ને ભોક્તા છે. આ ભૂતો અને ભૂતોના કાર્યરૂપ સર્વ જગત ભોગ્યરૂપ છે. અનાદિકાલથી આરંભીને મોક્ષની પૂર્વ અવસ્થા સુધી આ ભોક્તા ને ભોગ્ય બંને વ્યવહારમાં સ્થિત છે, તેથી તે બંને વ્યાવહારિક છે.
મીત્રો,
આજે સૌરાષ્ટ્ર સમાચાર લખે છે કે તેમણે વક્તવ્ય આપેલું. તો સૌરાષ્ટ સમાચારના પત્રકારને ખુલ્લો પ્રશ્ન છે કે તેમણે શું વક્તવ્ય આપ્યું હતું? કેટલો સમય આપ્યું હતું? ક્યાં વિષય પર આપ્યું હતું? તે જણાવે :
ભજનામૃત + અમૃતવાણી 