બ્રહ્મલીલા – અખા ભગત

ચોખરો-૧
(રાગ:સામેરી)
ૐ નમો આદિ નિરંજન રાયા, જહાં નહિ કાળ કર્મ અરૂ માયા;
જહાં નહિ શબ્દ ઉચ્ચાર ન જંતા, આપે આપ રહે ઉર અંતા(અંદર).

“છંદ”
ઉર અંતરમેં આપ સ્વબસ્તુ, ઢિગ(પાસે) નહીં માયા તબેં(ત્યારે);
અન્ય નહિ ઉચ્ચાર કરિવે, સ્વસ્વરૂપ હોહીં જબેં(જ્યારે)…..૧

મિથ્યા માયા તહાં કલ્પિત, અધ્યારોપ કિનો સહી;
અર્દ્ધમાત્રા સ્વભાવ પ્રણવ સો, ત્રિગુણ તત્વ માયા ભઇ…..૨

આપ જ્યૌં કે ત્યૌં નિરંજન, સર્વ ભાવ ફેલી અજા(માયા);
જ્યોં ચુંબક દેખકેં લોહ ચેતન, ત્યૌં દૃષ્ટોપદેશ પાઇ રજા…..૩

પરમ ચૈતન આદિ નિરંજન, અકરતા પદ સો સદા;
અજા અલ્પ અર્વાક(અર્વાચીન) અંજન(મેલ), ભો(થયું) જગત પલમેં તદા(ત્યારે)…..૪

સગુણબ્રહ્મ સો સ્તુતિ પદારથ, દૃષ્ટ પદારથસ્વામિની(વસ્તુનાં માલીક);
અખા બ્રહ્મ ચૈતન્યઘનમેં, ભઇ અચાનક દામિની(વીજળી)…..૫

ચોખરો-૨
ઐસેં આપ સગુનબ્રહ્મ સ્વામી, ઐસેં હી અંશ ભયો બહુનામી;
આપ ફ્લાવ કિનો ગૃહિ માયા, સહજ ભોગ કરિ સુત તીનું(ત્રણ) જાયા(ઉપજાવ્યા).

“છંદ”
જાયે તીન સુત જગતકારન, સત્વ રજ તમસાદિ ભયે;
પંચભૂત અરૂ પંચમાત્રા, તમોગુન કેરે કહે…..૧

દેવ દશ અરૂ ઉભય ઇંદ્રિય, બેગ(શીઘ્ર) ઉપજે રજહીંકે;
ભયે ચતુષ્ટય સત્વગુનકે, કામ દિનો કર અજહીંકે…..૨

રજોગુન સો આપ બ્રહ્મા, તમોગુન સો રૂદ્ર હે;
સત્વગુન સો વિષ્ણુ આપે, સગુનબ્રહ્મ પહુંચી ચહે…..૩

ચાર પંચક અરૂ ચતુષ્ટ્ય, એક પ્રકૃતિ મૂલકી;
આપકો પરિવાર બઢાયો, ભઇ માતા શ્થુલ કી…..૪

ચલી આવે કલા ચિદ્કી, બન્યો પુરૂષ વિરાટ એ;
કહે અખા માયા કહો કે, કહો પરબ્રહ્મઘાટ એ…..૫

ચોખરો-૩
ઐસેઇ અંશ ચલ્યો અવિનાશી, તાકી ભાંતિ ભઇ લક્ષ ચોરાશી;
નિર્ગુણ બ્રહ્મ સગુન ભયો ઐસેં, તાકોં ઓર કહીંજે કૈસેં.

“છંદ”
ઓર નહિ કોઇ કલ્પ હરિતેં, જ્યાં પાનિકો પાલા(બરફ) ભયો;
જોઇ નિર્ગુન સોઇ સગુન હે, નામરૂપ આપેં નયો…..૧

નામ નહિં તાકે નામ સબ હે, રૂપ નહિં તાકે રૂપ સબેં;
કારજ કારન ઔર નાંહીં, રૂપ અરૂપી વ્હૈં(થઇને) ફ્રબે(શોભે)…..૨

સગુન બેત્તા નિર્ગુનકો હે, નિર્ગુન પોષક સગુનકો;
જ્યૌં પુરૂષકી પરછાંહિ દર્પન, આનન(મુખ) સમર્યો જંનકો…..૩

જડકો રૂપ ચૈતન્ય લીનો, ચૈતન્ય જ્યોંકો ત્યોં સદા;
રૂપબિના ખેલ ફ્બુત(શોભતો) નાંહીં, આપ બન્યો અપની મુદા(પ્રસન્નતાથી)…..૪

સહજ ઇચ્છા બાનક(રચના) બન્યો હે, અન્ય નહિ કોઉ આપતેં;
કહે અખા અહંકૃતિ દુજી, માન લીની વ્યાપતેં…..૫

ચોખરો-૪
ઐસો રમન ચલ્યો નિત્ય રાસા, પ્રકૃતિ પુરુષકો વિવિધ વિલાસા;
જેસેં ભીંત રચી ચિત્રશાલા, નાના રૂપ લખે જ્યોં વિશાલા.

“છંદ”
બિશાલ દર્પન ભીંત કીનિ, ઓર સ્વચ્છ સત્ય સ્વામિની;
તાહીકે મધ્ય ભાંતી ભાસી, વેસિ સત્ય સુહાવની(શોભતી)…..૧

ત્યોં અજાક મધિ ભાંતી નાના, વસ્તુ વિશેષહીં ભાસી હે;
આત્મા અકર્તા અભોગ અવયવ, જાનત જીવ વિલાસી હે…..૨

પ્રકૃતિ પુરુષકે જોગ જંતુન, મિથ્યા પુરુષ પ્રકટ ભયો;
સો આધ નાહીં અંત્ય નાહી, મધ્ય માનિ તાપેં રહ્યો…..૩

સંશય મિથ્યા વિપરીતભાવના, જબ લગી જો નર કરૈ;
તબલગી નાના દેહ ધરહીં, માયામેં ઉપજૈ મરૈ…..૪

પિંડ પર સો મોહ પાયો, પુરંજન તાતેં ભયો;
કહે અખા યહ જીવૌત્પત્તિ, માન મિથ્યા લે રહ્યો…..૫

ચોખરો-૫
સદા સર્વદા નાટક માયા, નાટક ચલે દેખે પરબ્રહ્મ રાયા;
સો સબ લે અપને શિર જંતા, તાતેં ન આવહીં જીવકો અંતા.

“છંદ”
અંત ન આવહીં કૃત્ય ભાવહીં, રંજના(પ્રીતી) દેહસોં સદા;
મેં મમતા કર આપ પોખે, ત્યોં ત્યોં મન પાવૈ મુદ્દા…..૧

સ્વરૂપ જેસો પુત્ર વંધ્યા, કર્મ નિત ઐસેં કરે;
આકાશકી નિત્ય મોટ(પોટલી) બાંધે, ભંડાર લે અપના ભરે…..૨

અજાયે(નહિ જન્મેલાં) નર સુભટ યોદ્ધા, તાહીકી સેના રચી;
ગાંધર્વનગરી જીતિવેકોં, ચલે રાય સુંદર શુચી…..૩

જય પરાજય નિત્ય પાવે, હર્ષ શોક હ્રદે વિષે;
તન મનકે આનંદ કારન, કર્મમાદક નિત ભખે…..૪

અસંભાવના(સંશય) વિપરીતભાવના, તાહીકે હિયમેં રહી;
કહે અખા એ જીવનલચ્છન, ઉત્પત્તિ સ્થિતિ વાકી કહી…..૫

ચોખરો-૬
હોતા નહીં અબેં નાહીં આગેં, મિથ્યા ભ્રમ ભ્રમિવેકોં(ભમવા માટે) લાગે;
જ્યૌં દેહકે સંગ છાયા હોઇ, સો મિથ્યા નાં સાંચી(સત્ય) સોઇ.

“છંદ”
નાંહીં મિથ્યા નાંહીં સાંચો, રૂપ ઐસો જીવકો;
જન્મ મરન ઔ ભ્રમન સંશય, ચલ્યો જાઇ સદૈવકો…..૧

તાહી અચાનક ચેતના જબ, ઉપજેં નરકે વિષે;
જન્મ મરન ઔ ભોગ સુખ દુઃખ, કાલ કર્મ ફલકોં લખે…..૨

યહી બિચાર ગુરુતેં આયો, આતુરતા ઉપજી ખરી;
ચરનકમલ પર શીશ ધરકે, સેવા સ્તુતિ અતિશય કરી…..૩

કીની જુ નવધા ભક્તિ ભાવૈં, અધિકારપરતે ગુરુ કહી;
પ્રેમાતુર વૈરાગ કેવલ, જેસી કહી તેસી ગ્રહી…..૪

કહે અખા મહાવાક્ય ગુરુ કો, ઊગ નીકસે આપસેં;
જ્ઞાનઅર્કકી જોન્હસોં(જેવડે) કર, રહ્યો નહિ મન માપસેં…..૫

ચોખરો-૭
જૈસે અંડ પિંડ ફૂટૈં વિહંગા(પક્ષી), ઔર રૂપ ભયો ઓરહી રંગા;
આગેં અંડમધ્ય ગંદા પાની, ચલન હલન તાકી કોમલ બાની.

“છંદ”
બાની કોમલ અંગ ખેચર(પક્ષી), ભૂચરભાવના સબ ટરી;
તેસેં જંત પ્રસાદ ગુરુ તેં, અહંતા અપની ગિરીં…..૧

યથારથ સ્વસ્વરૂપ હરિકો, હરિજનકે ઉરમેં બસ્યો;
સાંખ્યયોગ સિદ્ધાંત પાયો, કહ્યો ગુરુ ત્યાં અભ્યસ્યો(અભ્યાસ)…..૨

તત્વમસિ જો બાક્ય શ્રુતિકો, ગુરુકૃપાતેં સો ભયો;
આધ જીવ મિથ્યા કહ્યો, તબ ઐસેંકો ઐસો કહ્યો…..૩

આપ પરબિન ખેલ દેખ્યો, નિત્ય નાટક સંભ્રમૈં;
અરૂપમધ્ય સ્વરૂપ ભાસ્યો, જ્યોં પુતરિકા(પુતળી) ખંભમેં…..૪

યહ અખા ઐસોઇ જાને, તાઇકે ઘટ ઉપજૈ;
જૈસે કો તૈસો ભયો જબ, મધ્યતેં અહંતા તજૈ…..૫

ચોખરો-૮
મહાજન જાને મહાકલ(યુક્તિ) ભેવા(ભેદ), જો પરબ્રહ્મ પર્યો સત્યમેવા;
જ્યાં ચુંબકતેં ચેતન ભયો લોહ, જીવપનો તાકો યોં ખોહા(ખોવાયું).

“છંદ”
ખોહા ગયો બિચ બલ અજાકો, તાહીતેં ચેતન ભયો;
અંધા અચાનક નેંન પાયો, દ્વંદ્વ બિચતેં ટર ગયો…..૧

સ્તુતિ પદારથ નયન દેખ્યો, દૃષ્ટ પદાર્થ ગયા બિલા(વિલીન);
મિટી દેહકી ભાવના અબ, સ્વયં ચૈતન વ્હૈ ચલા…..૨

ધ્યેય ધ્યાતા અરૂ કરન કારન, માયાકે મધ્ય જો સહી;
રજ્જુ લગી સો ભુજંગ ભ્રમ હેં, બિન રજ્જુ કેસો અહી…..૩

પ્રીછીવેકો પ્રતાપ બડહે, જાનહી બિરલા જના;
આગેં પાછેં ઓર નાંહી, આપ બિલસ્યા આપના…..૪

કહે અખા એ બ્રહ્મલીલા, બડભાગી જન ગાયગો;
હરિ હીરા અપને હ્રદય મેં, અનાયાસસોં પાયગો…..૫

---

અખાનું સાહિત્ય માણવા નીચેની લિન્ક પર ક્લીક કરશો.
અખા ભગત

---