સંન્યાસી અને યોગી બંને એક જ છેઃ શુક-જનકની જેમ – (23)

ગીતા પ્રવચનો (વિનોબા)
અધ્યાય પાંચમો : બેવડી અકર્મ અવસ્થા : યોગ અને સંન્યાસ
પ્રકરણ ૨૩ – સંન્યાસી અને યોગી બંને એક જ છેઃ શુક-જનકની જેમ

૨4. સંન્યાસ અને યોગ એ બે બહુ જ ઊંચા કૂદકા છે. પૂર્ણ સંન્યાસ અને પૂર્ણ યોગ એ બે કલ્પનાઓ આ દેહમાં સમાય એવી નથી. દેહમાં એ ધ્યેય સમાય એવાં નહીં હોય તોયે વિચારમાં સમાય એવાં છે. પૂર્ણ યોગી ને પૂર્ણ સંન્યાસી વ્યાખ્યામાં જ રહેવાના, ધ્યેયભૂત અને અપ્રાપ્ય જ રહેવાના. પણ દાખલા લેખે એ કલ્પનાઓની નજીકમાં નજીક પહોંચેલી વ્યક્તિઓને લઈ ભૂમિતિમાં કહીએ છીએ તેમ કહીશું કે અમુકને પૂર્ણ સંન્યાસી અને અમુકને પૂર્ણ યોગી માનો. સંન્યાસીનો દાખલો આપતાં શુક-યાજ્ઞવલ્ક્યનાં નામ લેવામાં આવે છે. જનક-શ્રીકૃષ્ણ એ કર્મયોગી છે એમ ખુદ ભગવદગીતામાં કહ્યું છે. લોકમાન્યે તો गीतारहस्य માં એક આખી યાદી આપી છે. ‘ જનક, શ્રીકૃષ્ણ વગેરે આ રસ્તે ગયા. શુક, યાજ્ઞવલ્ક્ય વગેરે આ રસ્તે ગયા. ’ પણ થોડો વિચાર કરતાં માલૂમ પડશે કે પાટી પર લખેલું જેમ ભીનો હાથ ફેરવીને ભૂંસી નાખી શકાય તેમ આ યાદીઓ ભૂંસી શકાય તેવી છે. યાજ્ઞવલ્ક્ય સંન્યાસી હતો અને જનક કર્મયોગી હતો. એટલે સંન્યાસી યાજ્ઞવલ્ક્યનો કર્મયોગી જનક શિષ્ય હતો. પણ એ જ જનકનો શિષ્ય શુકદેવ સંન્યાસી નીકળ્યો, યાજ્ઞવલ્ક્યનો શિષ્ય જનક અને જનકનો શિષ્ય શુકદેવ. સંન્યાસી, કર્મયોગી, સંન્યાસી એવી એ માળા છે. એનો અર્થ એટલો કે યોગ અને સંન્યાસ એક જ પરંપરામાં આવે છે.

25. શુકદેવને વ્યાસે કહ્યું, “ અલ્યા શુક, તું જ્ઞાની છે. પણ ગુરૂની છાપ તને મળી નથી. તું જનક પાસે જા.” શુકદેવ નીકળ્યા. જનક ત્રીજે માળે દીવનખાનામાં હતા. શુક વનના રહેનારા તે નગર જોતા જોતા ચાલ્યા. જનકે શુકદેવને પૂછ્યું, ‘ કેમ આવ્યો ? ’ શુકે કહ્યું, ‘ જ્ઞાન માટે. ’ ‘ કોણે મોકલ્યો ? ’ ‘ વ્યાસે.’ ‘ ક્યાંથી આવ્યો ? ’ ‘ આશ્રમમાંથી. ’ ‘ આશ્રમમાંથી આવતાં આવતાં અહીં બજારમાં શું જોયું ? ’ ‘ જ્યાં ત્યાં બસ ખાંડની મીઠાઈ માંડી રાખેલી જોવાની મળી.’ ‘ બીજું શું ? ’ ‘ બોલતાંચાલતાં ખાંડનાં પૂતળાં દીઠાં. ’ ‘ પછી આગળ શું જોયું ? ’ ‘ અહીં આવતાં ખાંડનાં કઠણ પગથિયાં ચડીને આવ્યો. ’ ‘ આગળ શું ? ’ ‘ ખાંનાં ચિત્રો અહીં પણ બધે જોયાં. ’ ‘ હવે શું જુએ છે ? ’ ‘ એક ખાંડનું પૂતળું ખાંડના બીજા પૂતળા સાથે વાત કરે છે.’ જનકે કહ્યું, ‘ જાઓ, તમને બધું જ્ઞાન મળી ગયું છે. ’ જનકની સહીનું પ્રમાણપત્ર જોઈતું હતું તે મળી ગયું. વાતનો મુદ્દો એટલો કે કર્મયોગી જનકે સંન્યાસી શુકદેવને શિષ્ય તરીકે સફળ ગણ્યો. શુકદેવ સંન્યાસી, પણ બીજી આ પ્રસંગની ખૂબી જુઓ. પરીક્ષિતને શાપ મળ્યો કે, ‘ તું સાત દિવસ રહીને મરી જશે. ’ પરીક્ષિતને મરણની તૈયારી કરવી હતી. કેમ મરવું એ બતાવનારો ગુરૂ તેને જોઈતો હતો. તેમે શુકદેવની માગણી કરી. શુકદેવ આવીને બેઠા. અને ૨૪ x ૭ = ૧૬૮ કલાક સુધી એકી પલાંઠીએ બેસીને ભાગવત સંભળાવ્યું. તેણે પોતાની પલાંઠી છોડી નહીં. એકધારી કથા કહેતા હતા. આમાં ખાસ શું છે ? એટલું કે સાત દિવસ તેમની પાસેથી એકધારી મહેનત લીધી છતાં તેમને તેનું કશું લાગ્યું નહીં. સતત એકધારૂં કર્મ કર્યું હોવા છતાં તે કર્મ જાણે કે પોતે કરતા જ નહોતા. થાક કે મહેનતની લાગણી ત્યાં નહોતી. સારાંશ, સંન્યાસ અને કર્મયોગ જુદા છે જ નહીં.

26. તેથી ભગવાન કહે છે, ‘ एकं सांख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति ’ – સંન્યાસ અને યોગ બંનેમાં જે એકરૂપતા જોશે તેને જ સાચું રહસ્ય સમજ્યો જાણવો. એક ન કરતો છતો કરે છે અને એક કરતો છતો કરતો નથી. જે સાચો મહાન સંન્યાસી છે, જેની સદા સમાધિ લાગી રહી છે, જે કેવળ નિર્વિકાર છે એવો સંન્યાસી પુરૂષ દસ દિવસ આપણી વચ્ચે આવીને રહે પછી શું થાય તે જોજો. તે કેટલો પ્રકાશ, કેટલી સ્ફૂર્તિ આપશે ! વરસો સુધી ઢગલેઢગલા કામ કરવા છતાં જે પાર પડ્યું નહીં હોય તે તેના માત્ર દર્શનથી, તેના કેવળ અસ્તિત્વથી પાર પડશે. માત્ર ફોટો જોવાથી મનમાં પાવનતા ઉત્પન્ન થાય છે, મરણ પામેલા લોકોનાં ચિત્રોથી ભક્તિ, પ્રેમ, પવિત્રતા હ્રદયમાં પેદા થાય છે, તો પછી જીવંત સંન્યાસીના દર્શનથી કેટલી બધી પ્રેરણા મળે !

27. સંન્યાસી અને યોગી બંને લોકસંગ્રહ કરે છે. એકનામાં બહારથી કર્મનો ત્યાગ દેખાતો હોવા છતાં એ કર્મત્યાગમાં ઠાંસીને કર્મ ભરેલું હોય છે. તેમાં પાર વગરની, અનંત સ્ફૂર્તિ ભરેલી છે. જ્ઞાની સંન્યાસી અને જ્ઞાની કર્મયોગી બંને એક જ સિંહાસન ઉપર બેસવાવાળો છે. સંજ્ઞા જુદી જુદી હોવા છતાં અર્થ એક છે, એક જ તત્વના એ બે પ્રકાર છે. યંત્રનું પૈડું જોરથી ફરે છે ત્યારે ફરતું નહીં પણ સ્થિર ઊભું હોય એવું દેખાય છે. જે સંન્યાસી છે તેનું પણ એવું જ હોય છે. તેની શાંતિમાંથી, સ્થિરતામાંથી અનંત શક્તિ, અપાર પ્રેરણા બહાર પડે છે. મહાવીર, બુદ્ધ, નિવૃત્તિનાથ એ બધા એવી વિભૂતિઓ હતા. સંનાયાસીની બધી મહેનત એક આસન પર સ્થિર થયેલી હોવા છતાં તે પ્રચંડ કર્મ આચરે છે. સારાંશ, યોગી એટલે સંન્યાસી અને સંન્યાસી એટલે યોગી. બંને વચ્ચે જરા સરખો ફેર નથી. શબ્દ જુદા પણ અર્થ એક જ છે. જેમ પાણો એટલે પથ્થર અને પથ્થર એટલે પાણો તેમ કર્મયોગી એટલે સંન્યાસી અને સંન્યાસી એટલે કર્મયોગી.

જનેતાનો ગર્ભમાંના બાળકને પત્ર – કાંતિ ભટ્ટ

---

(કોઈ માતાએ તેનું બાળક ગર્ભમાં હોય ત્યારે તેને કાગળ લખ્યો હોય એવું સાંભળ્યું છે? ૨૩ વર્ષની વયે માતા બનવાની હતી તેવી એક પ્રોફેસરની પત્નીએ તેના ગર્ભમાંના બાળકને પત્ર લખ્યો હતો)

---

‘આજથી ૧૧ સપ્તાહ પછી તું બહારના જગતમાં પ્રવેશ કરીશ. તને ખબર છે એ જગત કેવું હશે? હા, તું વસંત ઋતુમાં જન્મીશ. મારા માટે તે સૌથી સુંદર વસંત હશે. મારી એક સખી કહે છે કે આ દિવસોમાં મારા ચહેરા પર ચમક છે. હું આશાવાદી છું. જગતમાં બધું સુંદર જોઉં છું. જગત કેટલું સુંદર છે? તળાવનાં કમળોમાં સુગંધ છે, એ પૂર્ણપણે સુંદરતાથી નીખરી છે, જાણે તારા ઉપર ઓવારી જવાની છે. હું એવું ઈચ્છું છું કે સૃષ્ટિનું આ સર્વ સૌંદર્ય મારા શરીરની રગેરગમાં પ્રસરી જાય.મને બીજું એક જગત પણ યાદ આવે છે. એ ગરીબ જગત છે, જ્યાં બાળક જન્મે છે ત્યારે ભૂખ્યું રહે છે. માતાના સ્તન સુકાયેલાં હોય છે. પૂરતું પોષણ પામતાં નથી. માતાઓ થાકેલી છે, ચિંતિત છે. જગતનું એ પણ એક ચિત્ર છે. મારા વહાલા બાળક, આ સૃષ્ટિમાં ક્યારેક યુદ્ધ પણ થઈ શકે છે. તે કેવું વિકરાળ દ્રશ્ય હશે? મને જગતની બધી માતાઓ યાદ આવે છે. આ માતાઓ નવ નવ માસ સુધી તારા જેવા બાળકના ગર્ભનો ભાર ઉપાડે છે. ગર્ભનું ખૂબ ખૂબ જતન કરે છે. તને કલ્પના નથી કે આ નવ માસ એ કેટલો લાંબો ગાળો છે. તને આ જગતમાં પ્રવેશ આપવા હું કેટલી અધીરી છું! આ જતન, આ સપનાં અને આ અધીરાઈ પછી એ બાળક મોટું થઈને યુદ્ધમાં નષ્ટ થઈ જવા સર્જાયું છે? આવું વિચારીએ ત્યારે કુદરત પર કેટલો ગુસ્સો આવે છે? તારા પિતા કહે છે કે તારા જેવા માસુમ બાળકને આ ક્રુર જગતમાં લાવવાનું પાપ કરવા બદલ ઘૂંટણીયે પડીને ઈશ્વરની માફી માંગવી જોઈએ. મને આશા છે કે મેં તને જન્મ આપ્યો છે તેનો અમને કે તને કદી અફસોસ નહીં થાય. અ જગતનાં વિધ્વંસક બળો સામે જગતની માતાઓનો એક જ જવાબ છે – સર્જન. એક નવા જીવનનું સર્જન. તારા માટે મારી પાસે ઘણાં સપનાં છે, તારામાં ઘણા ગુણો આરોપિત કરવા છે. મારે તને મજબૂત બનાવવો છે. તે માટે મેં કેટલું કાર્ય કર્યું છે! વિટામીનો ખાધાં છે, દૂધ-ફળો ખાધાં છે. હું તને એવું શરીર અને મન આપવા માંગું છું કે જેથી તું જગતમાં તમામ ધક્કા ખાઈ શકે અને તકલીફોમાંથી સાંગોપાંગ બહાર આવી શકે. હું ઈચ્છું છું કે તું સર્જનાત્મક બને. હું તને સર્જનશીલ જીવ બનાવવા માંગું છું. તું કંઈ તોડે નહીં પણ બધું જ સર્જે. તને નિરાશા-નિષ્ફળતા મળશે તેમાંથી હું તને બચાવી નહીં શકું. તારે પોતે જ અવરોધો સામે બાથ ભીડવી પડશે અને જીવવું પડશે. ..તો આવજે, ૧૧ સપ્તાહ પછી આ જગત જોજે… તારી આતુર માતા.’

જેમને એક ચિઠ્ઠી પણ લખવાની આદત નથી તેવી આજની યુવતીઓએ માતા બનતાં પહેલાં આવો પત્ર લખવા જેટલી સર્જનશીલતા કેળવવી જોઈએ.

– કાંતિ ભટ્ટ

ચાલ સખી જઇએ યમુના તટ – (63)

રાગઃ- કલ્યાણ

ચાલ સખી જઇએ યમુના તટ,
જ્યાં કાનુડો બંસી બજાવે –ટેક

ગ્વાલ બાલ મંડળી સંગ આવત,
વૃંદાવનમેં ધેનુ ચરાવે –1

અમિત શોભા મૂર્તિ મનહર,
કોટિ કોટિ કામ લજાવે –2

પહેરણ પિતાંબર જરકસી જામા,
મોર મુગટ શિશ સોહાવે –3

જસોદા જીવનની ઝાંખી કરતાં,
નયન શીતલ હો જાવે –4

ભજનપ્રકાશના સ્વામીના દર્શન કરતાં,
જનમ જનમના પાતક જાવે –5

A Heaven Smile

Beautiful photo taken on 1st Dec. 2008 evening by Shri Krishnaprem.

An Interesting Conversation

An atheist professor of philosophy speaks to his class on the problem science has with God, The Almighty. He asks one of his new students to stand and…..

Prof : So you believe in God?

Student : Absolutely, sir.

Prof : Is God good?

Student : Sure.

Prof : Is God all-powerful?

Student : Yes.

Prof : My brother died of cancer even though he prayed to God to heal him. Most of us would attempt to help others who are ill. But God didn’t. How is this God good then? Hmm?
(Student is silent.)

Prof : You can’t answer, can you? Let’s start again, young fellow. Is God good?

Student : Yes.

Prof : Is Satan good?

Student : No.

Prof : Where does Satan come from?

Student : From…God…

Prof : That’s right. Tell me son, is there evil in this world?

Student: Yes.

Prof : Evil is everywhere, isn’t it? And God did make everything. Correct?

Student: Yes.

Prof : So who created evil?
(Student does not answer.)

Prof : Is there sickness? Immorality? Hatred? Ugliness? ß All these terrible things exist in the world, don’t they?

Student : Yes, sir.

Prof : So, who created them?
(Student has no answer.)

Prof : Science says you have 5 senses you use to identify and observe the world around you. Tell me, son…Have you ever seen God?

Student : No, sir.

Prof : Tell us if you have ever heard your God?

Student : No, sir.

Prof : Have you ever felt your God, tasted your God, smelt your God? Have you ever had any sensory perception of God for that matter?

Student : No, sir. I’m afraid I haven’t.

Prof : Yet you still believe in Him?

Student : Yes.

Prof : According to empirical, testable, demonstrable protocol, science says your GOD doesn’t exist.
What do you say to that, son?

Student : Nothing. I only have my faith.

Prof : Yes , Faith ! And that is the problem science has.

Student: Professor, is there such a thing as heat?

Prof : Yes.

Student : And is there such a thing as cold?

Prof : Yes.

Student : No sir. There isn’t.
(The lecture theatre becomes very quiet with this turn of events.)

Student : Sir, you can have lots of heat, even more heat, superheat, mega heat, white heat, a little heat or no heat. But we don’t have anything called cold. We can hit 458 degrees below zero which is no heat, but we can’t go any further after that. There is no such thing as cold. Cold is only a word we use to describe the absence of heat. We cannot measure cold. Heat is energy. Cold is not the opposite of heat, sir, just the absence of it.
(There is pin-drop silence in the lecture theatre.)

Student : What about darkness, Professor? Is there such a thing as darkness?

Prof: Yes. What is night if there isn’t darkness?

Student : You’re wrong again, sir. Darkness is the absence of something. You can have low light, normal light, bright light, flashing light….But if you have no light constantly, you have nothing and its called darkness, isn’t it? In reality, darkness isn’t. If it were you would be able to make darkness darker, wouldn’t you?

Prof: So what is the point you are making, young man?

Student : Sir, my point is your philosophical premise is flawed.

Prof : Flawed? Can you explain how?

Student : Sir, you are working on the premise of duality. You argue there is life and then there is
death, a good God and a bad God. You are viewing the concept of God as something finite, something we can measure. Sir, science can’t even explain a thought. It uses electricity and magnetism, but has never seen, much less fully understood either one. To view death as the opposite of life is to be ignorant of the fact that death cannot exist as a substantive thing. Death is not the opposite of life: just the absence of it. Now tell me, Professor. Do you teach your students that they evolved from a monkey?

Prof : If you are referring to the natural evolutionary process, yes, of course, I do.

Student : Have you ever observed evolution with your own eyes, sir?
(The Professor shakes his head with a smile, beginning to realize where the argument is going.)

Student : Since no one has ever observed the process of evolution at work and cannot even prove that this process is an on-going endeavor, are you not teaching your opinion, sir? Are you not a scientist but a preacher?
(The class is in uproar.)

Student : Is there anyone in the class who has ever seen the Professor’s brain?
(The class breaks out into laughter.)

Student : Is there anyone here who has ever heard the Professor’s brain, felt it, touched or smelt it? No one appears to have done so. So, according to the established rules of empirical, stable, demonstrable protocol, science says that you have no brain, sir. With all due respect, sir, how do we then trust your lectures, sir?
(The room is silent. The professor stares at the student, his face unfathomable.)

Prof : I guess you’ll have to take them on faith, son.

Student : That is it sir… The link between man & god is FAITH. That is all that keeps things moving & alive.

I believe you have enjoyed the conversation…and if so…you’ll probably want your friends/colleagues to enjoy the same…won’t you? So do forward them to increase their knowledge… this is a true story, and the student was none other than: Dr. APJ Abdul Kalam, The Past President of India